«Υπάρχει μια παλιά παροιμία: εφτά τυφλοί πιάνουν έναν ελέφαντα. Ο ένας που κρατούσε την προβοσκίδα νόμιζε ότι έπιασε ένα φίδι, ο άλλος ένα τεράστιο φύλο, ο τρίτος μια κολόνα κοκ. Όταν τελικά το συζητάνε κι αφού λέει ο καθένας τα δικά του, καταλήγουν στο ότι είχαν πιάσει έναν ελέφαντα.
[…]
Ο φόβος μας κάνει τυφλούς και κάθε ξέχωρο φόβο τον αγγίζουμε με άπληστη, ιδιοτελή περιέργεια, προσπαθώντας να συνθέσουμε το όλο μέσα από εκατοντάδες κομμάτια του, σαν τους τυφλούς με τον ελέφαντα.»
Stephen King, από τον πρόλογο της ελληνικής μετάφρασης στην Ομίχλη (εκδ. Επιλογή)
Το είδος του κινηματογράφου του τρόμου υφίσταται από την ασπρόμαυρη, βουβή περίοδο, από το Le Manoir du Diable του πρώτου auteur στην ιστορία του σινεμά, Georges Méliès. Από το Nosferatu –μια ταινία που παραλίγο να καταστραφεί από τους απογόνους του Bram Stoker-, από το Das Cabinet des Dr. Caligari, του γερμανικού εξπρεσιονισμού.
Είναι ένα είδος το οποίο χωρίζεται σε πολλά παρακλάδια – τα οποία με τη σειρά τους, έχουν κι αυτά παρακλάδια. Μερικά παραδείγματα είναι το slasher, ο γοτθικός τρόμος, αλλά και το λεγόμενο body horror. Είναι ένα είδος με το οποίο έχουν ασχοληθεί και διαπρέψει δημιουργοί όπως ο Kubrick, ο Carpenter, ο Ιταλός Dario Argento , ο Takashi Shimizu με το, δικό του franchise, Ju-On.
Ανέκαθεν, ο αμερικάνικος κινηματογράφος, με όλη την υπερβολή και το cult στοιχείο που τον χαρακτηρίζει, είχε έντονη σχέση με τέτοιου είδους παραγωγές. Άλλωστε, μερικές από τις σπουδαιότερες ταινίες τρόμου είναι αμερικάνικες – The Exorcist, Halloween, Misery και άλλες, πολλές. Σήμερα, παρά τις δεκάδες άχρωμες «ταινίες επιτροπής» και τα άψυχα sequel σε franchises που βρίσκονται με το ένα πόδι στο τάφο, οι Αμερικάνοι συνεχίζουν να παράγουν διαμάντια και μαργαριτάρια.
Νέο αίμα και πολύ ταλαντούχος είναι ο Robert Eggers, δημιουργός μονάχα δύο ταινιών, του Witch (2015) και του Lighthouse (2019) -διαβάστε την κριτική μας εδώ. Με πολύ έντονο, προκλητικό στιλ, κάθε κάδρο του σκηνοθέτη είναι άκρως στυλιζαρισμένο και θυμίζει πίνακα ζωγραφικής. Για την ακρίβεια, πολλά από τα πλάνα του είναι ξεκάθαρα εμπνευσμένα από προϋπάρχοντες πίνακες, όπως το Hypnosis του Sascha Schneider. Οι ταινίες του διαδραματίζονται σε μακρινές εποχές στην αμερικάνικη φύση κι ο Eggers επιλέγει να γράφει τους διαλόγους βασισμένος στη γλώσσα της εκάστοτε εποχής.
Κοινό μοτίβο στο έργο του φαίνεται να είναι η θεματική της αποξένωσης: στο Witch, μια οικογένεια εξορίζεται από την πουριτανική κοινότητα που κατοικούσε και καταλήγει στο δάσος, όπου η τυφλή πίστη τους στο χριστιανισμό είναι φαινομενικά το μόνο όπλο που τους προστατεύει από τη μάγισσα που κατοικεί κοντά τους • αλλά πρακτικά, θα αποτελέσει μέσο για την απομάκρυνση της μικρής κόρης προς την μεριά του κακού. Στο Lighthouse, το οποίο ουδέποτε κρύψαμε πως λατρεύουμε, δύο ναυαγοσώστες αναλαμβάνουν την φύλαξη ενός απομακρυσμένου φάρου σε μια μοναχική βραχονησίδα. Στην ταινία, μοναδικοί ηθοποιοί είναι ο Willem Dafoe κι ο Robert Pattinson, με την Valeriia Karaman να αναλαμβάνει ένα πολύ μικρό ρόλο.
Παρούσα, επίσης, είναι η θεματική της εξουσίας και το πώς αυτή εφαρμόζεται μέσω της θρησκείας. Ο έμπειρος θαλασσόλυκος Dafoe θα απαγορεύσει τη πρόσβαση του νεοφερμένου Pattinson στο φως του φάρου, το οποίο προβάλλεται ως κάτι ιερό κι απόκρυφο. Ο Dafoe είναι, στην ουσία, ο γέροντας Νηρέας κι ο Pattinson ο Προμηθέας, ο οποίος θέλει να φτάσει στο δώρο των θεών και να το κλέψει. Από την άλλη, στο Witch, έχουμε τη μικρή Thomasin (Anya Taylor-Joy) να υποφέρει, κατηγορούμενη πως αμάρτησε, πως είναι μάγισσα, πως πρόδωσε τα πιστεύω της οικογένειας. Είναι αναγκασμένη να ζήσει υπό την αμφισβήτηση και το μίσος των ίδιων των γονιών της.
Πέρα απ’ τον Eggers, έχουμε τον Ari Aster, ο οποίος επίσης χτύπησε φλέβα χρυσού απ’ την πρώτη κιόλας ταινία του, το Hereditary (2018), την οποία διαδέχτηκε το εξίσου επιτυχημένο Midsommar (2019). Όπως κι ο Eggers, έτσι κι αυτός αναδείχθηκε χάρη στο στούντιο Α24 – σταθερή εγγύηση για το είδος του horror. Σε αντίθεση όμως με τον Eggers, ο Aster κάνει σινεμά με πιο «λαϊκούς» όρους. Έχει λιγότερες επιρροές από Edgar Allan Poe και Lovecraft και περισσότερες από cult –και μη- παραγωγές του παρελθόντος, όπως το Wicker Man κι οι ταινίες με εξορκισμούς. Η διαφορά φαίνεται έντονα αν συγκρίνει κανείς τα δύο φολκλορικά θρίλερ τους, το Witch με το Midsommar: το Witch είναι πολύ πιο ιδιαίτερο, πιο αβανγκάρντ, πιο σοβαρό και κατά συνέπεια, αγαπητό από φεστιβαλικούς θεσμούς.
Ο Aster μελετά κι αυτός την ανθρώπινη αλληλεπίδραση μέσα από το έργο του. Έτσι όπως το εκλαμβάνω εγώ, βασική ιδέα του είναι πως οι προβληματικές σχέσεις, οι δομημένες στην ανειλικρίνεια, είναι καταδικασμένες να καταρρεύσουν όταν στενεύουν τα περιθώρια, σε περιβάλλον φρίκης. Έτσι, το Hereditary θέτει στο επίκεντρο μια οικογένεια που, μετά απ’ την απώλεια ενός εκ των μελών της, θα οδηγηθεί στη διάλυση. Το Midsommar είναι μια ταινία χωρισμού, για μια σχέση που ουσιαστικά έχει πεθάνει από καιρό, αλλά συνεχίζει να υφίσταται σαν πτώμα που περπατά.
Και τέλος, ο Jordan Peele. Ο κοινωνικός προβληματισμός είναι έντονα συνυφασμένος με το έργο του, το οποίο πραγματεύεται φυλετικά ζητήματα. Οι πρωταγωνιστές των ταινιών του είναι πάντοτε έγχρωμοι. Το Get Out (2017), ταινία που εκτιμήθηκε από την Ακαδημία των Όσκαρ, διερευνά τον υπόγειο ρατσισμό, που μάλιστα ποζάρει με τη μάσκα του προοδευτισμού. Είναι μια (cult) μελέτη για την ασυμβατότητα του τρόπου σκέψης των έγχρωμων κοινοτήτων και των (κατά βάθος) συντηρητικών, πλούσιων λευκών. Το Us (2019) εμπεριέχει κάποια από τα παραπάνω στοιχεία, αλλά επιπροσθέτως, αποπειράται να σχολιάσει και τον αμερικάνικο ταξισμό – με λιγότερη επιτυχία, μιας και οι δυο θεματικές μπερδεύονται μεταξύ τους, αλλά και με το παρδαλό slasher χαρακτήρα της ταινίας, που υπονομεύει τη σοβαρότητά της.
Ενδιαφέρον έχει η συμμετοχή του Peele ως σεναριογράφος στο επερχόμενο sequel του Candyman, μια ταινία των ‘90s, που εντάσσει στο background της τη ζωή των έγχρωμων στο γκέτο της μεγαλούπολης.
Τι κοινό έχουν όλοι οι παραπάνω, όμως; Πέρα από το γεγονός ότι, προς το παρόν, έχουν σκηνοθετήσει μόνο δύο ταινίες, οι τρεις δημιουργοί έχουν κατά βάση την ίδια μανιέρα: στις ιστορίες τους, εκτός από το υπερφυσικό και το φαντεζί στοιχείο, εμπεριέχουν καθαρά ανθρώπινο δράμα. Έτσι, τα έργα αποκτούν σπάνιο βάθος, μιας και προβάλουν με εύστοχο, έντονο τρόπο θέματα που αφορούν τον ανθρώπινο ψυχισμό και τις ανθρώπινες σχέσεις της σύγχρονης –και μη- κοινωνίας. Το Lighthouse, το Hereditary και το Get Out, παρά τα όποια ελαττώματά τους, είναι ταινίες με χαρακτήρες— κι όχι ψευδό-χαρακτήρες που στην πραγματικότητα είναι όργανα του σεναρίου. Η πλοκή προκύπτει επειδή αυτοί οι χαρακτήρες δρουν κι αντιδρούν με οργανικό, κατά αυτούς, τρόπο κι όχι το αντίθετο, επειδή τους εξαναγκάζουν οι σεναριακές δυνάμεις .
Ας είναι, λοιπόν, αυτό το μήνυμα που θα περάσω με το κείμενό μου: οι ταινίες τρόμου μπορούν να λειτουργήσουν αλληγορικά, με τρόπο λιτό κι επιτυχημένο. Κι αυτό δεν είναι ευκαταφρόνητο, καθώς πολλές ταινίες, από άλλα είδη, συχνά πνίγονται στις αλληγορίες τους και βουλιάζουν. Αν μια ταινία τρόμου, λοιπόν, «παίξει» έξυπνα και μαζί με το παραμύθι για το κλόουν που τρώει παιδιά ή τον δολοφόνο που ξυπνά από τα βάθη της λίμνης στην κατασκήνωση, πει και μια ιστορία για ανθρώπους, τότε το αποτέλεσμα έχει δυνατότητες να αγγίξει το μεγαλείο.
Μοιραστείτε το άρθρο μας
Σχετικά με τον Author
Γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στου Ζωγράφου. Δεν άλλαξε και ποτέ παραστάσεις, οπότε η ζωή του μάλλον θα είναι αρκετά βαρετή. Τι δεν είναι βαρετό, όμως; Το περιεχόμενο αυτή της σελίδας.
[…] (διαβάστε το άρθρο μας πάνω στον σύγχρονο τρόμο εδώ), δεν γίνεται κανείς να μην κοιτάξει πίσω σε σπουδαίες […]